سکونتگاه‌های غیررسمی چگونه شکل می‌گیرند؟
در بخش اول یادداشت گفته شد که مفهوم اسکان غیررسمی دارای اصطلاحات مختلف دیگری مانند سکونتگاه‌های خودرو، برنامه ریزی نشده، غیر قانونی و حاشیه نشین توصیف شده است. پدیده اسکان غیررسمی معرف نوعی از سکونت در مکان های خاصی از شهر است که افراد ساکن در آنها در شرایط متفاوت و پرمشکلی زندگی می‌کنند و حل مشکلاتشان نیازمند توجه برنامه‌ریزی ویژه ای است. در ادامه ویژگی های قانونی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی و اقتصادی این پدیده مطرح و سه نوع نگرش مسئله‌گرا (قبل از دهه 1970)،بنیاد گرا (دهه 1970 و تداوم آن تا کنون) و هدف گرا (دهه 1980 و 1990 و تداوم آن تاکنون) بررسی شد. آنچه در ادامه می آید بخش دوم یادداشت است.با توجه به موارد مذکور می توان در نظر داشت که اسکان غیررسمی و حاشیه نشینی معلول علت‌های گوناگون است،در نگاه مسئله‌گرا افراد هر جامعه از شرایط اکولوژیکی یکسانی برخوردار نیستند، فقر همواره وجود داشته و تلاش در جهت تامین نیازها به هر روش ممکن صورت می پذیرد لذا از آن می‌توان به منزله یک امری واقعی و نسبی یاد کرد، این در حالی است که در دیدگاه مسئله‌گرا اسکان غیررسمی و حاشیه نشینی کاملا قابل تحلیل است و ریشه در درون جامعه دارد، از جمله انفجار جمعیت، مهاجرت و برنامه ریزی بدون هدف و غیره، همچنین در این مسیر می‌توان از «مسائل تحمیلی و استثماری و وابستگی ها نیز نام برد که در تمام رده‌ها و سلسله مراتب تاثیر عمیقی بر نابرابری ها و عدم تعادل ها دارد» (اطهاری،1381 :25).سومین نگاه که مبتنی بر راهبرد هدف گراست، مقوله اسکان غیررسمی و حاشیـــه نشینــی را به صورت کامل می پذیرد و به دنبـــال راهکاری برای حل آن است. از این منظر مقوله توانمنـــــدســـازی بـا تکیـه بـــر مشــــارکت سـاکنـــان به منزله یک راهبــرد کلیدی مطرح می شــود.با توجه به مطالب بیان شـــده می تــوان اذعــان داشت سکونتگاه‌های غیـــررسمی جلــوه ای از فقر در ابعاد مختلف است و پیدایش و گسترش آنها گویای وجود موانع ساختاری و ناکارآمدی سیاست‌های کنونی در تامین مسکن و خدمات‌رسانی برای اقشار کم درآمد شهری در سطح کلان است. شکل‌گیری این پدیده در ایران دارای سبقه تقریبا طولانی است که می توان با توجه به مطالب مطرح شده و نظرات کارشناسی دیگر این پدیده را تحلیل کرد. توسعه نامتعادل منطقه ای به همراه حوادث غیر مترقبه ( مانند جنگ، خشکسالی و زلزله) منجر به مهاجرت‌های گسترده ای می‌شود که مشکل را حادتر می‌سازند.«با مهاجرت همه جانبه از مناطق روستایی به مادر شهرها و ایجاد تقاضای بالقوه برای مسکن، بورس بازی زمین و مسکن برای افراد جدید آغاز شد و در این راستا بحرانی در امر مسکن به وقوع پیوست که موجب افزایش شدید اجاره بها و قیمت زمین و مسکن شد، در این شرایط بازار مسکن شکل می‌گیرد و اراضی کشاورزی موجود در اطراف شهرها گزینه خوبی برای تصرف و ساخت زمین و مسکن هستند و با توجه به آنکه بحران مسکن رو به افزایش است مساکن غیررسمی به عنوان یک سر پناه ساخته می‌شوند» (پیران،1374:125-126)بنابراین می توان ظهور اسکان غیررسمی در ایران را به منزله برآیند از ابعاد مختلف دانست که به صورت‌های مختلف در ایران ظهور و بروز کرده است این در حالتی است که این مقوله می‌توانست در سالیان مختلف به صورت تظاهرات و اعتراضات خیابانی بروز کند، ولی شکل سکونتگاه غیررسمی به مثابه یک مانع از این مقوله جلوگیری می کند ولی نمی توان در آینده پیش بینی کرد که این مهم به وقوع نپیوندد، زیرا این اجتماعات مانند یک انبار باروت برای هر اقدامی با توجه به شرایط آنها آمادگی دارند و لازم است براساس یک رویکرد صحیح و کم اشتباه با این موضوع روبه رو شد. اشتباه در این مسیر می تواند در طولانی مدت اثرات جبران ناپذیری بر کالبد، اجتماع ، اقتصاد و محیط زیست شهر داشته باشد و شهرها را با چالش‌های جدیدتری روبه رو کند در عین حال نمی توان متصور بود که مدیریت شهری در این عرصه ورود نکند، زیرا حل نشدن مسئله، بروز مسئله بزرگ‌تر را در پی خواهدداشت.
*دانشجوی دکترای شهرسازی، شهردار کلیشاد و سودرجان
درج در روزنامه اصفهان زیبا
برای دریافت لینک خبر اینجا کلیک کنید .