مناسبات انسانی، سنگ‌بنای تشکیل شهرها
ساختار شهرها مبتنی بر عوامل مختلفی مانند اقتصاد، موقعیت جغرافیایی و مذهب است، اما آنچه این مؤلفه‌ها را به یکدیگر متصل و زمینه شکل‌گیری یک شهر را فراهم می‌کند، مناسبات و اجتماعاتی است که بر اساس روابط انسانی شکل می‌گیرد؛ در واقع انسان‌ها مهم‌ترین عامل شکل‌گیری فضاها و محیط‌های شهری هستند.
به گزارش ایمنا، شهرها مجموعه‌ای از فضاهای عمومی و خصوصی با قابلیت‌های مختلف است که به شکلی پیوسته در کنار هم قرار گرفته و بستری مناسب برای فعالیت و زندگی شهروندان را ایجاد کرده است. هر یک از فضاهای شهری بسته به دلیل پیدایش، تعلق خاطر شهروندان به آن و ارتباط با دیگر فضاها، کارکرد و اهمیت خاصی دارد که شناخته درست و جامع آن، امکان برنامه‌ریزی مناسب برای ارایه خدمات و اجرای طرح‌های توسعه‌ای را بهتر فراهم می‌کند.
در هر جامعه عناصر مختلفی مانند تقدس، تاریخ، اقتصاد و تعلقات قومی برای تمایز فضاهای شهری وجود دارد که تأثیر مستقیم بر اولویت‌بندی و اهمیت این فضاها نیز دارد. برای آشنایی با انواع فضاهای شهری، کاربرد هر یک، نقش شهروندان در پویایی و کارآمدی آن‌ها و آسیب‌هایی که ممکن است هر کدام را تهدید کند با "حامد اخگر"، دکترای شهرسازی گفت‌وگویی را انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:
چند نوع فضای شهری وجود دارد؟
بر اساس یک تقسیم بندی فضاهای شهری را می‌توان به چهار دسته فضاهای قدسی و ناقدسی، فضاهای عمومی، فضاهای عملکردی کارکردی و فضاهای جغرافیایی تقسیم کرد.
عنصر تقدس چه نقشی در شکل‌گیری فضاهای شهری دارد؟
شهر مجموعه‌ای است که فضاها با درجه‌های متفاوتی از تقدس یا مقدس نبودن را به وجود می‌آورد. بعضی از اشکال تقدس کاملا هنجارمند و مشخص است مانند فضاهای دینی و بعضی دیگر دارای جنبه مقدس محدودتری است مانند قصر وکاخ و بعضی از فضاها در شرایط و زمان‌های خاصی یک صحنه مقدس را به وجود می‌آورد و تنها در همین مقطع، موقعیتی قدسی ایجاد می‌کند مانند جشن‌ها و اعیاد دینی و ملی.
گروهی دیگر از فضاها به دلیل بارگذاری معنایی – نشانه‌ای، دارای حالت نسبی تقدس می‌شوند، مانند بناهای یادبود و برخی محله‌های شهر. در همه این موارد می‌توان با فرآیند تقدس‌زدایی یا حتی با فرآیندهای شیطانی شدن نیز در شهر رو به رو شد به صورتی که مثلا محله‌ای می‌تواند به طور دائم یا در زمان‌های خاص انگ بدنامی، خطرناک یا بحرانی بودن بخورد.
چه چیز حریم خصوصی شهروندان در فضاهای شهری را تهدید می‌کند؟
شهر ترکیبی از فضاهای خصوصی و فضاهای عمومی است که به گونه‌ای پیچیده در یکدیگر داخل شده‌اند. فضاهای خصوصی شهری برخلاف شیوه زیست روستایی در فاصله اندک از فضاهای عمومی قرار گرفته‌اند و افراد می‌توانند به سرعت در این فضاها، جابجا شوند؛ البته این مسئله آن رو که فرد می‌تواند خصوصی بودن را برای خود انتخاب کند و تنها در موارد علاقه‌مندی خود وارد فضاهای عمومی شود نوعی امتیاز است، اما از آنجا که به هر دلیل خصوصی بودن فضاها نتواند در برابر نفوذ فضاهای بیرونی تاب آورد و افراد ناچار باشند به‌رغم علاقه خود دائما فضاهای عمومی یا اثرات بیرونی فضاهای خصوصی نظیر مزاحمت‌های همسایگی را تحمل کنند، نوعی آسیب است.
فضاها و بافت‌های مختلف شهری بر چه مبنایی شکل می‌گیرد؟
فضای شهری ظرف و مکان بروز زندگی اجتماعی افراد جامعه است که بر اساس پایه‌های فکری خردگرایانه، مشارکت مدنی آحاد جامعه و رفتارهای جمعی شکل گرفته بر پایه ارزش‌های انسانی، شکل می‌گیرد. این تعامل اجتماعی و مشارکت مردمی را می‌توان عنصر اصلی و اساسی محتوای فضای شهری برشمرد که روابط انسانی و فعالیت‌های شهری را تحت تاثیر خود قرار می دهد.
چگونه می‌توان فضاهای شهری مانند میدان‌ها، پارک‌ها و خیابان‌ها را جذاب و پویا کرد و مانع رخوت و رکود آن‌ها شد؟
خلق فضاهای شهری پویا که با نیازهای اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی، فیزیکی، روان‌شناسانه و اقتصادی مردم جامعه هماهنگ باشد، همواره دغدغه بسیاری از دست‌اندرکاران طراحی فضاهای شهری بوده است. جذابیت یک شهر را می‌توان با توجه به انبوه مردمی که در فضای همگانی آن گرد می‌آیند و وقت خود را در آنجا سپری می‌کنند، مورد سنجش قرار داد. فعالیت در جایی رخ می‌دهد که قبلا در آن رخدادی به وقوع پیوسته باشد، زیرا معمولا در فضایی که در آن فعالیتی جریان ندارد، فعالیتی تازه رخ نمی‌دهد.
مشارکت شهروندان چه تأثیری در شکل‌گیری فضاهای شهری و کابردی بودن آن‌ها دارد؟
فعالیت‌های افراد در فضاهای شهری را می‌توان به سه دسته فعالیت‌های ضروری، گزینشی و اجتماعی تقسیم کرد. فعالیت‌های ضروری جنبه اجبار دارد و به دور از کیفیت محیط رخ می‌دهد این در حالی است که فعالیت‌های گزینشی به صورت ارادی و به خواست خود مردم انجام می‌شود. آنچه که در همه این فعالیت‌ها مشترک است میزان مشارکت و انگیختگی فعالیت است.
از سوی دیگر باید بدانیم که فعالیت‌های اجتماعی آن دسته از کنش‌ها است که تنها در حضور جمع شکل می‌گیرد؛ این دسته کنش‌ها، دستاورد کیفیت و مدت زمان رخ دادن دو گونه فعالیت پیشین هستند. در مورد فعالیت‌های اجتماعی پیش از آنکه بتوان کیفیت محیط را انگیزه شکل‌گیری فعالیت دانست، می‌توان آنرا به مثابه بسترسازی برای انجام آن در نظر گرفت.