تحلیل گفتمان انقلاب در شهر و شهرسازی
خاستگاه انقلاب اسلامی ایران در نظر بسیاری از اندیشمندان شهر بوده است و گروه‌های مختلف مانند روحانیان، بازاریان، دانشجویان و سایر گروه‌ها در تحقق این انقلاب حضور فعال داشته‌اند.
به گزارش ایمنا و بر اساس چکیده یک مقاله، انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) بدون شک و به اذعان بسیاری از اندیشمندان شرق و غرب به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و تاثیرگذارترین انقلاب‌ها در دوران معاصر به شمار می‌رود که می‌توان به صورت بارز تاثیر آن را بر انقلاب‌های دول عربی که با نام بهار عربی شهرت دارد مشاهده کرد؛ با این حال و با توجه به اعتراضات مختلف که در شهرها انجام می‌شد می‌توان نتیجه گرفت که نقش مدیریت محلی در ایجاد گردهمایی و سازماندهی مردم در اعتراضات و هدایت آنها بر اساس اهداف کلان انقلاب، بسیار چشمگیر بوده است.
مدیریت محلی متشکل از صنوف و اقشار مختلف شامل حوزویان، دانشجویان، بازاریان، فرهنگیان و سایر اقشار جامعه ضمن سازماندهی اعتراضات و انتخاب مسیرهای مناسب در برگزاری تجمعات باشکوه و محافل سخنرانی و تبلیغات انقلابی، متناسب با اهداف کلان و برگرفته از متون انتشار یافته توسط امام خمینی(ره) تاثیرگذار بوده است و این اقدام نقش بسزایی در پویایی حرکت مردم مبتنی بر پشتوانه‌های ایدئولوژیک و اعتراضات شهری داشته است.
این فرضیه در این مقاله مورد بررسی است که مدیریت محلی با استفاده از ابزار مختلف برگرفته از اعتبار و اعتماد در قالب گروه‌های مختلف اجتماعی، نقش بسزایی در شکل‌گیری اعتراضات شهری و حرکت‌های خیابانی ایفا می‌کند که با توجه به هدف مشترک و رهبری واحد به انقلاب منجر می‌شود.
خاستگاه انقلاب اسلامی ایران در نظر بسیاری از اندیشمندان شهر بوده است و گروه‌های مختلف مانند روحانیان، بازاریان، دانشجویان و سایر گروه‌ها در تحقق این انقلاب حضور فعال داشته‌اند؛ این در حالی است که فارغ از توده مردم که سازمان‌های خاص خود را تشکیل داده بودند، احزاب نیز در تحقق انقلاب سال ۵۷ نقش پویا و سازنده‌ای داشته‌اند؛ با این حال آنچه در گفتمان انقلاب مسلم است، مدیریت گروه‌های مختلف است که با پذیرش رهبری امام خمینی(ره) فصل مشترک یافتند. شایان ذکر است که جامعه‌شناسان پس از انقلاب با بررسی دو طبقه ستنی و مدرن(جدید) گروه‌های اجتماعی و حزبی را در قالب دو طبقه مفروض تقسیم‌بندی کرده‌اند.
یکی از مسائل اساسی راجع به گروه‌های مختلف اجتماعی، نسبت به نقش اجتماعی (Social Role) و جایگاه طبقاتی (Social Class)آنها است؛ به عبارت دیگر می‌توان کلید درک خصلت‌های مدنی و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی گروه‌های مختلف را در اطلاع از نقش و جایگاه اجتماعی آنان تلقی کرد.
فرهنگ اجتماعی، نقش اجتماعی و رفتار یا کار و وظیفه‌ای که یک شخص در داخل یک گروه بر عهده می‌گیرد را مشخص می‌کند و نقش، نوع رفتار اجتماعی یک فرد را بر طبق الگوهای کلی اجتماعی و فرهنگی تعیین می‌کند(آلن بیرو،۱۳۶۶ ؛۳۷۷-۸) در همین رابطه آبرکرامبی در مورد نقش‌ها اینگونه مطرح می‌کند: "نقش ها مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و انتظارات است که جامعه آنها را برای افراد تعریف و تعیین می‌کند و از پایگاه اجتماعی قابل تفکیک نیست.
در کنار مفهوم نقش اجتماعی، اصطلاح طبقه یا طبقات اجتماعی وجود دارد که می‌توان آن را مجموعه‌ای از افراد تعریف کرد که از جهات اجتماعی و اقتصادی موقعیت مشابهی دارند. با این حال تعریف طبقه از نگاه مکاتب و اندیشمندان مختلف برحسب گرایشات فکری و خاستگاه علمی آنان با هم متفاوت است. "ژرژگورویچ" براساس مطالعات جامعه‌ای که درباره طبقات اجتماعی به عمل می‌آورده می‌نویسد: تعاریف غیرمارکسیستی طبقات اجتماعی بی‌نهایت متنوع است و ملاک‌های متعدد از قبیل حرفه، درآمد، ثروت و تفوق استعدادها برای تعریف آن مطرح شده است.به عقیده وی تمامی این تعاریف غیرمارکسیستی یک وجه مشترک دارند و آن اینکه در نهایت در آنها صفات و شاخص‌هایی که برای تعریف بکار رفته است می‌تواند دائمی باشد.
تعریف مارکس از طبقه، شاخص‌هایی را در بر می‌گیرد که در شرایط معین تاریخی به وجود آمده است و با تغییر شرایط شاخص‌ها، طبقات اجتماعی نیز از بین می‌رود(ملک، ۱۳۷۴ ؛۱۲). آنچه مسلم است، افراد در حوزه نقش و طبقه اجتماعی خود می‌توانند در جامعه عرصه‌ای برای کار و ارایه نظر داشته باشند که از مدنیت برخوردار باشد.
گفته می‌شود جامعه مدنی مجموعه نهادها، انجمن‌ها و تشکیلات اجتماعی است که به دولت و قدرت سیاسی وابسته نیستند، اما نقش تعیین کننده‌ای در شکل‌گیری قدرت سیاسی دارند. جامعه مدنی شامل مجموعه‌ای از حوزه‌های عمومی و خودمختار است که انجمن‌ها و نهادهای مدنی می‌توانند در درون آنها امور خود را سامان دهند و در جهت منافع خود گام بردارند.(انقلاب اسلامی ایران، نشر معارف ؛۲۶۲)
دست یافتن روحانیون به قدرت در بهمن ۵۷ را می توان زاییده برتری‌های نسبی زیر دانست: استقلال مالی از دولت، شبکه‌های ارتباطی نیرومند، وجود واعظان زبردست که توانستند در میان مردم اعتبار و اهمیت خود را محفوظ بدارد(بروجردی، ۱۳۸۴ ؛ ۱۲۴)؛ در عین حال این گروه توسط بازار پشتیبانی مالی می‌شد؛ این در حالی است که اکثر جامعه‌شناسان و تاریخ‌نگاران از جمله "تدا اسکاچپل"، "آبراهامیان"، "احمد اشرف" و "حبیب لاجوردی" بر استقلال بازاریان و روحانیون از دستگاه حکومتی و ائتلاف آنها در قالب طبقه متوسط سنتی تاکید کرده‌اند.
در تقابل با طبقه متوسط سنتی که بیشتر در مالکیت ارث و دستیابی به عناصر قدرت سیاسی در یک روند طولانی ریشه داشته‌اند، طبقه متوسط جدید قرار دارد که تحت تاثیر مدرنیزاسیون در ایران قرار گرفته است. از نظر تاریخ‌نگاران و جامعه‌شناسان بازه تعریف این مدرنیزاسیون از زمان رضاخان تا حال را در بر می‌گیرد. (فوزی و رمضانی،۱۳۸۸ ؛ ۶)
در ایران به نحوی یگانه و بی‌نظیر انقلاب ساخته شد، اما نه توسط احزاب انقلابی مدرن در صحنه سیاسی ایران و نه توسط چریک‌های اسلامی، بلکه این انقلاب توسط مجموعه‌ای از فرم‌های فرهنگی و سازمانی که عمیقاً در میان توده‌ها دارای اعتبار است شکل گرفته است(انقلاب اسلامی و ریشه های آن ، ۱۳۷۴ ؛ ۸۱). امام خمینی(ره) در بخشی از سخنان خود بر لزوم حضور همه اقشار برای تحقق حرکت انقلاب تاکید و در این مسیر افراد و گروه‌ها را مسئول در این زمینه می‌داند(امام خمینی، ۱۳۶۹ ؛۶).
هراتی(۱۳۹۱) در بررسی تطبیقی بین انقلاب اسلامی ایران و انقلاب مصر نقش رهبر در استفاده حداکثری از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های گروه‌های مختلف را در جهت‌دهی براساس ایدئولوژی انقلاب موثر می‌داند و نقش لازم و ملزوم در شکل‌گیری و ادامه انقلاب برای آن قایل است. گروه‌ها باید بتوانند مردم را در راستای تحقق اهداف انقلاب بسیج کنند، لذا این دو عامل در برآیند کنش های خود باید بتوانند سه عامل(نارضایتی، ایدئولوژی جایگزین و روحیه انقلابی) را در تحقق انقلاب به عموم مردم تسری بخش هستند.
یزدانی و دیگران در مقاله خود با تشریح مولفه‌های انقلاب اسلامی و بررسی نظام بین‌الملل در زمان وقوع انقلاب به بیان تفاوت‌ها بین دو این نظام می‌پردازد، البته وی در این بیان تفکرات و شعائر انقلاب ایران را مورد بررسی قرار داده است که بخشی از آنها مبین ایدئولوژی حاکم بر انقلاب اسلامی است. در همین راستا نقش زنان نیز در انقلاب ایران حائز اهمیت است، حضور فعال آنها در حرکت‌های مردمی توانست به تحقق انقلاب یاری رساند.
مقدم در بررسی نقش زنان در انقلاب به تشکل‌های کوچگ و بزرگ زنان پرداخته است و نقش آنها را در روند و شکل‌گیری انقلاب موثر ارزیابی می‌کند. تاکید هالیدی بر دو مقوله از انقلاب اسلامی ایران حائز اهمیت است، اول تاکید بر آنکه این انقلاب از خاستگاه شهر بوده است و دوم در بسیج توده مردم قوام گرفته است. در این بیان لزوم سازماندهی توسط مدیریت‌های گوناگون که شکلی تکامل یافته‌تر از مدیریت محلی است حائز اهمیت است، همچنین تاکید بر شهر به عنوان خاستگاه انقلاب که تحت تاثیر گروه‌ها و سازمان‌های مختلف شهری بوده است که در سازمان شهر و مدیریت‌های محلی مختلف نظام می‌یابد.
مقاله از: حامد اخگر، دکترای شهرسازی